Śledź nas na:



Akty rozumne w etyce

Tadeusz Ślipko jest autorem pierwszego całościowego podręcznikowego ujęcia etyki tomistycznej w Polsce. Ślipko stoi na stanowisku, iż jest możliwe dotarcie do „etycznej prawdy", a drogą prowadzącą do tego jest doświadczenie i ludzki intelekt. Opierając się na tej zasadzie, buduje teorię obiektywnych norm.

Ślipko reprezentuje moralność działania od dwu stron: najpierw od strony zasad a następnie od strony niezbędnych ku temu warunków. Moralność, twierdzi Ślipko, ma dwie warstwy: absolutną i subiektywną. Obiektywny i absolutny charakter ma trzy zasady: dążenie człowieka do szczęścia, moralne dobro oraz imperatyw moralny. Do warunków moralnego postępowania zalicza Ślipko: wolny charakter aktów ludzkich, cnoty i odpowiedzialność.

W tej pracy zostanie omówiony pierwszy warunek moralnego postępowania, czyli wolny charakter aktów ludzkich, szczególnie aktów rozumnych.

Pojęcie aktu rozumnego ustala etyka tomistyczna przy pomocy kryterium, którego istotną treść wyznaczają dwa elementy: sprawczy udział woli oraz poznanie dobra, czyli celu.

Odpowiednio do tego akty rozumne obejmują wszystkie akty, które pochodzą sprawczo od woli człowieka określonej w działaniu przez rozumowe poznanie dobra (celu).

Należy zauważyć, że dla ukonstytuowania się aktu rozumnego obydwa elementy są konieczne. Dotyczy to szczególnie poznania rozumowego, gdyż ono jest elementem pierwszym, który informuje wolę i umożliwia jej działanie. Wola bowiem idzie za poznaniem rozumowym. Koncepcja woluntarystyczna (Schopenhauera), w myśl której wola jako dążenie uprzedza poznanie i określa pranaturę rzeczy, jest najzupełniej obca fundamentalnym zasadom filozofii chrześcijańskiej. Wręcz przeciwnie, zdaniem filozofii chrześcijańskiej możliwy jest akt poznawczy, z którym nie idzie w parze sprawczość woli, natomiast nie da się spełnić aktu woli bez uprzedzającego go poznania.

Obok aktów rozumnych w sferze działalności człowieka występują również nader liczne akty nierozumne (zwane też aktami człowieka, aktami nieświadomymi, w łacińskiej terminologii: actus hominis). Charakteryzują się one tym, że pochodzą sprawczo od innych władz człowieka bez udziału jego rozumu i woli, czyli bez jego świadomości, albo przynajmniej udziału woli.

Uwarunkowania tej nierozumności przedstawia się rozmaicie. Niektóre kategorie aktów nierozumnych mają charakter wyłącznie materialny, cielesny i z tego tytułu poddane są działaniu koniecznych praw przyrodniczych (np. proces trawienia). Inne są natury cielesno-duchowej i dzięki temu częściowo są rozumne, częściowo zaś nierozumne (np. mogę patrzeć lub nie patrzeć na dany obiekt, ale patrząc nie mogę go nie widzieć). Są wreszcie takie, które zasadniczo wykonywane są w sposób świadomy, ale w pewnych sytuacjach mogą ten rozumny charakter zatracić. Dzieje się to wtedy, kiedy wchodzą w grę przyczyny zewnętrzne, które wyłączają działanie rozumu i woli albo przynajmniej jednej z tych władz. Wskutek tego dany akt staje się aktem nierozumnym. Za przykład posłużyć może mówienie przez sen, czy w gorączce , spacery lunatyków itp.

Sfera aktów nierozumnych nie ma dla etyki większego znaczenia. W centrum zainteresowań etyki znajdują się przede wszystkim akty rozumne. Pierwszym w tym zakresie zadaniem jest refleksja nad rolą pierwiastka konieczności i wolności w konstytuowaniu dwu podstawowych kategorii aktu rozumnego.

Na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że akt rozumny utożsamia się z aktem wolnym, natomiast akt konieczny znaczy tyle, co akt nierozumny. Refleksja filozoficzna prowadzi jednak do wniosku, że intuicje myślenia potocznego muszą być na tym odcinku znacznie skorygowane.



Zobacz także