Jest rzeczą jasną, że to co dobre, złe, słuszne lub niesłuszne, jest całkowicie zrelatywizowane w stosunku do interesów ludzkich. To, co w koniecznym przypadku i powiązaniu zdarzeń jest korzystne dla zachowania naszego ja, jego utrwalenia i jego realizacji, nazywamy dobrem; zaś z kolei modyfikacje tego, co rzeczywiste, które mają tendencję zniszczyć ludzkie ja, przynieść mu szkodę albo które kolidują z uzewnętrznieniem się tego ja, nazywamy złem. Podobnie ludzkie działanie jest słuszne albo niesłuszne zależy od tego , czy wykazuje tendencję, by pomagać pełnemu rozwojowi życia ludzkiego, czy też ten rozwój zatrzymuje. Tak więc ludzki porządek formalny ześrodkowuje się około tego szczególnego modus rzeczywistości, który nazywamy człowiekiem, i obraca się koło niego. Stąd wynika implicite, że inne świadome sobie modi, zorganizowane inaczej niż my sami, znajdujące się w innej sytuacji i związane z innymi interesami niż nasze, mogą być ośrodkami moralnych wartości i systemów niezgodnych jeden z drugim oraz z moralnymi wzorcami ludzkimi.

Ale rozróżnienie między tym, co dobre i złe, tym, co słuszne i niesłuszne, nie istnieje jako takie w nieskończonym intelekcie Boga. Widziane „pod kątem wieczności”, wszystkie rzeczy, bez względu na to, w jakiem stosunku mogą pozostawać do naszych szczególnych interesów ludzkich i do wszystkich działań ludzkich, już to cnotliwych, już to grzesznych z ludzkiego punktu widzenia, są również pełnymi, adekwatnymi i doskonałymi wyrazami natury tego, co rzeczywiste. Stąd nie można sobie przedstawić, iżby moralne rozróżnienie ludzkie czy tez swoiste dobro czy zło dla innych modi rzeczywistości maiły specjalną sankcję kosmiczną i kosmiczną aprobatę. Bóg realizuje swoja pełnię równie jasno i wyraźnie, równie adekwatnie i doskonale w sposób, który nam przyniósł szkodę, i w szkodzie, którą to nam czyni, jak też w sposób, który nam przynosi korzyść, i w korzyść, jaką to nam przynosi. To, co jest dobre lub złe, słuszne lub niesłuszne z punktu widzenia jakiejś części całości, jest po prostu i w równiej mierze konieczne z punktu widzenia całości.

Człowiek dąży do swojego dobra. Niemniej człowiek, ucząc się patrzeć na rzeczy ze stanowiska całości, nie staje się sam przez to obojętny, na swoje własne szczególne interesy i na rozróżnienie, na nich oparte, między tym, co dla niego jest dobre i złe, słuszne i niesłuszne. Będzie on bowiem widział, iż z „adekwatnej wiedzy dotyczącej wiecznej i nieskończonej esencji Boga”, wynika to, iż on, jako swoista modyfikacja rzeczywistości, obdarzona popędami i pragnieniami, charakterystycznymi dla tej modyfikacji, musi żyć tą szczególną formą życia w pewien określony sposób, jeśli ma zachować i utrwalić swoje pragnienia. Nauczy się on z pewnością przyjmować to, co przyjmować musi z natury rzeczy. Ale da mu to jednocześnie odwagę i zachęci do obrócenia na swoją korzyść wszystkiego, co może przekształcić w taki sposób, iżby pomagało mu zachować i utrwalić swoje ja i zniszczyć to, co jest dla niego szkodliwe, albo też, jeśli tego uczynić nie może, by się przed tym obronić. Albowiem natura tego, co rzeczywiste, zmusza w sposób konieczny do takiego zachowania swego ja wszystkie modyfikacje zgodnie z ich różnoraką naturą. To więc, że człowiek również powinien tak się zachowywać, jest częścią koniecznego porządku i powiązania rzeczy oraz warunkiem, by istniał nieprzerwanie jako wyraz istoty bożej.

W czwartej i piątej księdze Etyki, które noszą tytuł O niewoli ludzkiej i O ludzkiej wolności, Spinoza rozważa dobro i zło ludzkie oraz środki do pomnażania dobra i usuwania zła. Swoisty charakter wyróżniający modyfikację ludzką tego, co rzeczywiste, tkwi w tym, że człowiek ma moc poznawania swojego związku i jedności z całą naturą oraz oglądania wszelkich modyfikacji tej natury, włączając w to samego siebie „pod katem wieczności” i patrząc na właściwe miejsce tych modyfikacji w nieskończonym porządku i związku zdarzeń, w którym ujawnia się nieskończona i wieczna esencja Boga. Stąd tym, o co się stara człowiek i co pragnie ponad wszystko inne zachować i utrwalić, jest jego zdolność poznawania. A co za tym idzie, takie uczucia i działania, które wzmagają tę moc poznawania, będą uczuciami dobrymi i zachowaniem słusznym, takie zaś, które przynoszą tej mocy uszczerbek, będą złe i niesłuszne. Jak już było powiedziane, to rozróżnienie pokrywa się z rozróżnieniem uczuć i zachowań, które nazywamy aktywnymi, od tych, które nazywamy pasywnymi; to samo dotyczy postępowania, jakie wywołują te uczucia jako motywy. Pokrywają się też one z uczuciami i z postępowaniem, które nazywamy racjonalnym, oraz z tym, które nazywamy irracjonalnym.